Diễn ngôn về người sử dụng ma túy: Sự " nhập nhằng" quan niệm nạn nhân- tội nhân- bệnh nhân và những thách thức với những can thiệp, số 25, năm 2

 TÓM TẮT

Phương tiện truyền thông đại chúng có vai trò đáng kể trong việc hình thành cũng như thể hiện quan niệm và phản ứng của cộng đồng đối với một vấn đề sức khỏe. Kể từ khi ma túy xuất hiện ở Việt Nam cho đến nay đã có rất nhiều quan niệm và can thiệp khác nhau đối với hành vi sử dụng ma túy và mới đây nhất có can thiệp giảm hại. Nghiên cứu này sử dụng phương pháp phân tích diễn ngôn, ngôn từ và hình ảnh người sử dụng ma túy và cả bối cảnh chính trị văn hóa xã hội ảnh hưởng cũng được tìm hiểu nhằm lý giải về sự xuất hiện của những diễn ngôn này. Phương pháp này được thực hiện trên 1730 bài báo Nhân Dân giai đoạn 1951-2009 và hơn 100 văn bản luật về ma túy. Chúng tôi quan sát thấy ba mảng chủ đề chính về người sử dụng ma túy là ma túy, tệ nạn xã hội, trung tâm cai nghiện; ma túy, HIV và giảm hại; ma túy, sự phụ thuộc và điều trị. Cùng với ba mảng chủ đề này, sự thể hiện hình ảnh người sử dụng ma túy luôn có sự chồng chéo giữa những quan niệm cho họ là nạn nhân- tội nhân- bệnh nhân. Từ những năm năm mươi, người sử dụng ma túy được coi là nạn nhân của chế độ cũ. Thời điểm sau Đổi mới- khi đất nước có những chuyển biến lớn về kinh tế văn hóa xã hội, hình ảnh của họ là sự mâu thuẫn giữa quan điểm coi họ là nạn nhân của môi trường hay những tội nhân. Hình ảnh tội nhân của họ bắt nguồn từ những tổn hại từ hành vi sử dụng ma túy không chỉ văn hóa, truyền thống mà cả kinh tế của bản thân, gia đình, xã hội. Thời điểm những năm chín mươi trở lại đây, với sự xuất hiện của đại dịch HIV tại Việt Nam, hình ảnh của họ đã bị gán thêm là đối tượng nguy cơ cao với HIV và làm lây lan cho cộng đồng. Điều 199 tại bộ luật hình sự 1999, người sử dụng ma túy bị chính thức coi là tội phạm. Đến những năm 2000 với sự xuất hiện các phong trào giảm hại và đặc biệt là chương trình điều trị Methadone tại Việt Nam từ năm 2008 những người sử dụng ma túy lúc này được gắn với hình ảnh là những bệnh nhân, bộ luật hình sự 2009 đã chính thức bỏ điều khoản coi người sử dụng ma túy là tội phạm. Việc chuyển đổi diễn ngôn chủ đạo về người sử dụng ma túy cho thấy những quan điểm tích cực hơn đối với người sử dụng ma túy so với hình ảnh của họ trước đây. Tuy nhiên, sự mâu thuẫn giữa những quan niệm về người sử dụng ma túy là nạn nhân- tội nhân- bệnh nhân đã và đang tạo ra những thách thức với không chỉ với quá trình lập chính sách mà cả việc thực thi các chính sách với người sử dụng ma túy tại Việt Nam.